Vrienden van mij rijden in een oude dieselbus. De auto heeft regelmatig onderhoud nodig, en daarvoor gaan ze al decennia naar dezelfde garage. Daar worden ze vriendelijk ontvangen en de auto krijgt het onderhoud dat hij nodig heeft. Dat duurt wel wat langer dan vroeger, enkele dagen en soms enige weken. De eigenaar wordt ouder en zijn zoon, die jaren geleden de leiding over de garage van hem heeft overgenomen, is na een ongeluk niet meer in staat het bedrijf te leiden. Zodat zijn vader, ver voorbij de leeftijd waarop sommige pensionado’s moedig doorwerken, de leiding over de garage weer heeft opgepakt, zich met een rollator door de zaak bewegend. Op dit moment staat de dieselbus werkeloos op de oprit te wachten op het nieuwe roetfilter dat in bestelling is genomen. Voor mijn vrienden geen reden om een andere garage te zoeken. Ze zijn en blijven loyaal.
Loyaliteit is, met zin voor hiërarchie en heiligheid, een deugd die vooral aan de rechterkant van het politieke spectrum in ere wordt gehouden. Het is een conservatieve deugd, meent Jonathan Haidt, die wetenschappelijk onderzoek heeft gedaan naar de morele overtuigingen van liberale en conservatieve Amerikanen en daarbij de “moral foundations theory” heeft ontwikkeld. Volgens die theorie is de grote mate van polarisatie in de Amerikaanse samenleving toe te schrijven aan de verschillen in omgang met morele emoties die alle mensen eigen zijn, maar in verschillende culturen en bevolkingsgroepen verschillend worden ontwikkeld. Uit een groot onderzoek bleek dat stemmers op de Democraten voorrang geven aan zorgzaamheid, eerlijkheid en vrijheid; stemmers op de Republikeinen daarnaast ook aan loyaliteit, gezag en heiligheid. Om de polarisatie te doorkruisen is het volgens Haidt nodig om deze laatste drie deugden niet rechts te laten liggen, maar ook daarover het gesprek aan te gaan. Wanneer is door onze morele emoties ingegeven loyaliteit ook een deugd die we kunnen voorstaan?
Natuurlijk is de theorie van Haidt, als die klopt, niet alleen van toepassing op de Verenigde Staten, maar ook op Europa in het algemeen en ons kikkerlandje in het bijzonder. De Nederlandse sociaal psycholoog Huub Buijssen ziet Haidt met deze moral foundations theory een stevige basis leggen voor het doorzien en adequaat omgaan met De verborgen psychologie achter populisme, waar hij een lezenswaardig en prikkelend boek over schreef.
In ons socratisch café bij Buurthuis Lydia gaan we op vrijdagmiddag 25 oktober een waslijntje spannen naar één van de kernwaarden achter het populisme, door samen de waarde van loyaliteit te onderzoeken. Welke levenservaringen heeft ieder van ons met loyaliteit opgedaan? Aan wat of aan wie zijn we loyaal of loyaal geweest? Wat was of is de waarde van die loyaliteit? Met welke schaduwkanten kregen we te maken? Welke vragen hebben we bij die ervaringen over loyaliteit, die van onszelf en die van elkaar? Kunnen we loyaliteit aan onze vrienden aanraden, op welke gronden en op welke voorwaarden? Kortom, wat betekent loyaliteit voor ons en wat kunnen we ermee?
Daarover willen we vrijdag 25 oktober met elkaar van gedachten wisselen, met loyale gesprekspartners en ook met nieuwe bezoekers die helemaal niets met loyaliteit denken te hebben!